Otyłość
Otyłość jest przewlekłą chorobą spowodowaną nadmierna podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, skutkiem czego jest magazynowanie nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej.
Przyczyny otyłości
Skłonność do otyłości dotyczy często całych rodzin, stwierdzono ze istnieją ku temu predyspozycje genetyczne. U 70% osób otyłych przynajmniej jedno z rodziców było otyłe. Niestety dokładny mechanizm występowania tego typu otyłości pozostaje nieznany; wiadomo, ze w procesie powstawania otyłości jest zaangażowanych kilka genów wpływających na przyjmowanie i wydatkowanie energii.
Choroby związane z otyłością
Otyłość jest związana z częstszym występowaniem następujących schorzeń:
- -cukrzyca typu II – stanowi 90% przypadków cukrzycy. 80-90% pacjentów stanowią osoby otyłe. Spadek wagi nawet o 5-10% prowadzi do obniżenia poziomu cukru we krwi i pozwala zmniejszyć dawki leków przeciwcukrzycowych, w tym insuliny
- Nadciśnienie tętnicze – wzrost masy ciała o 20% powoduje ośmiokrotny wzrost częstości występowania nadciśnienia
- Hiperlipidemia – czyli podwyższenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Poza poziomem całkowitego cholesterolu ważny dla ryzyka chorób serca jest tez stosunek pomiędzy „dobrym” – cholesterol HDL i „złym” cholesterolem – cholesterol LDL. Stosunek ten jest niekorzystny u osób otyłych.
- Udar mózgowy – ryzyko jego wystąpienia u osób otyłych jest dwukrotnie większe
- Niewydolność serca – ryzyko tej choroby u otyłych jest większe 1,9 razy
- Choroba niedokrwienia serca (choroba wieńcowa) – 40% przypadków tej choroby jest związane z BMI powyżej 25. Prawdopodobieństwo, ze osoba otyła będzie miała chorobę wieńcową jest 1,5 raza większe niż u osoby z prawidłową wagą. Otyłość pogarsza także przebieg rehabilitacji pozawałowej
- Kamica pęcherzyka żółciowego – schorzenia pęcherzyka u osób otyłych występują sześciokrotnie częściej niż u osób szczupłych
- Zmiany zwyrodnieniowe stawów – stawy polegające nadmiernym obciążeniom szybciej ulegają uszkodzeniu, prowadzi do zespołów bólowych, np. kręgosłupa, stawów kolanowych
- Nowotwory – u otyłych częściej niż u szczupłych występują nowotwory macicy, sutka, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, prostaty
- Zaburzenia oddychania w czasie snu – objawiające się m.in. zespołem hipowentylacji bądź bezdechu sennego.
- Żylaki kończyn dolnych – u osoby otyłej gorsze są warunki odpływu krwi z kończyn dolnych. Prowadzi to do nadmiernego wypełniania krwi azyl a w konsekwencji – do powstania żylaków
- Zaburzenia hormonalne i powikłania ciąży częściej występują u otyłych kobiet
- Zespół X (obecnie nazywany zespołem polimetabolicznym) – zespół ogólnoustrojowych zaburzeń, na które składają się: otyłość wisceralna, upośledzona tolerancja glukozy, zwiększone stężenie insuliny, odporność na insulinę, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, choroba niedokrwienia serca. Aktualnie do klasycznego zespołu X, dołączono szereg dodatkowych elementów takich jak: dna moczowa, podwyższenie poziomu kortyzolu, podwyższenie poziomu fibrynogenu oraz wzmożone wydalanie albumin z moczem.
Leczenie otyłości:
Dieta
Zalecenia dietetyczne oprócz zmniejszenia kaloryczności posiłków powinny polegać przede wszystkim na ograniczeniu spożycia tłuszczu oraz cukrów prostych. Jednocześnie należy zalecać jak największe spożycie warzyw i owoców oraz całkowite unikanie konsumpcji alkoholu. Ubytek masy ciała i tempo jego uzyskiwania będzie zależało od wielkości deficytu energetycznego – różnicy między energią uzyskiwaną w diecie a wydatkowaną przez organizm. Rzadko kiedy zachodzi potrzeba szybkiego odchudzania, a co za tym idzie uzyskania wysokiego deficytu energetycznego. Może to mieć miejsce, gdy otyłość stanowi zagrożenie dla życia lub gdy należy przygotować pacjenta do operacji, dla przebiegu której otyłość stanowi istotny czynnik obarczający. W pozostałych przypadkach optymalny deficyt energetyczny zapewnia ubytek masy ciała około 1 kg tygodniowo, a zadowalający – 0.5 kg tygodniowo.
Ruch
Wzmożona aktywność fizyczna stanowi obok diety podstawowy element kuracji odchudzającej. Ułatwia ona utratę energii, wyrównuje współistniejące zaburzenia metaboliczne. Aktywność fizyczna zapobiega obniżeniu podstawowej przemiany materii po odchudzaniu oraz efektowi jo-jo. Rodzaj ćwiczeń powinien być akceptowany przez odchudzającą się osobę i dostosowany do rozkładu dnia. Bardzo motywujące są ćwiczenia w grupach koedukacyjnych. Intensywność ćwiczeń powinna uwzględniać wydolność krążeniowo-oddechową i sprawność ruchową. Początkowo ćwiczenia powinny być prowadzone bez nadmiernego obciążania kolan, bioder i kręgosłupa (basen). Intensywność ćwiczeń powinna być stopniowo zwiększana.
Leczenie chirurgiczne
Wskazania do chirurgicznego leczenia otyłości:
oBMI powyżej 40 kg/m2
oBMI 35-40 kg/m2 w sytuacji zagrożenia życia lub przygotowania do operacji, gdy otyłość stanowi przeszkodę w skutecznym leczeniu choroby podstawowej.
Wsparcie psychologiczne
W postępowaniu z pacjentem otyłym obowiązuje zasada indywidualnego traktowania każdego przypadku. By zwiększyć prawdopodobieństwo skuteczności terapii obok spadku wagi ciała i zmian nawyków żywieniowych powinna nastąpić również przebudowa psychiki osoby otyłej. Bardzo ważna jest praca nad wzmocnieniem samooceny. Kluczową sprawą jest poznanie (m. in. poprzez samoobserwację) i zrozumienie mechanizmów kryjących się za objadaniem się oraz opracowanie strategii radzenia sobie z niepożądanymi zachowaniami. Mogą to być zachowania alternatywne np. wyjście na spacer albo szerzej – trening zachowań asertywnych. W terapii osoby otyłej niebagatelne, pozytywne znaczenie może mieć uświadomienie sobie braku kontrolii nad objawem, a tym samym początku realnej samooceny.
Unikanie ponownego wzrostu wagi
Tzw. efekt jo-jo jest zwykle dużym problemem, ponieważ mechanizmy fizjologiczne ułatwiają odzyskiwanie wagi ciała. Ponad 75% ludzi stosujących dietę, nawet ograniczoną do 400-800 kcal/dobę, wraca do pierwotnej wagi w ciągu roku. Dotyczy to także osób, które otrzymywały dietę zmodyfikowaną oraz były poddawane psychoterapii.