UKŁAD POKARMOWY CZŁOWIEKA (łac. systema digestorium) ma kształt kanału, którego długość dochodzi do 8 m. Rozpoczyna się jamą ustną a kończy odbytem. Najważniejszym jego zadaniem jest pobieranie pokarmów i wody, trawienie i przyswajanie składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pobierane pokarmy, poddawane są obróbce mechanicznej i chemicznej, wchłanianie do krwiobiegu jako materiał energetyczny i budulcowy, niestrawione cząstki pokarmu są usuwane z organizmu w procesie defekacji. Krótko możemy powiedzieć, że układ pokarmowy przekształca pokarm spożywany przez człowieka, dostarczając organizmowi energii i składników odżywczych.
Układ pokarmowy składa się z przewodu pokarmowego wraz z towarzyszącymi mu gruczołami dodatkowymi (śliniankami, wątroba i trzustką) oraz narządów pomocniczych (zęby, język).
Przewód pokarmowy dzieli się na wyspecjalizowane w pełnieniu określonych funkcji odcinki:
- jamę ustną,
- gardło,
- przełyk,
- żołądek,
- jelito cienkie (dwunastnicę, jelito czcze, jelito kręte),
- jelito grube (jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę, odbytnicę, odbyt),
Elementy budowy układu pokarmowego i ich funkcje:
- jama ustna (łac. cavum oris)– odbywa się w niej pierwszy etap przetwarzania pokarmów. Pokarm zostaje wstępnie trawiony mechanicznie przez zęby i język (żucie, miażdżenie, zwilżanie) oraz trawiony chemicznie przez enzymy trawienne wytwarzane przez ślinianki (przyusznej, podżuchwowej i podjęzykowej),
- gardło (łac. pharynx) – tutaj krzyżują się drogi oddechowe i pokarmowe. W tylnej części gardła znajdują się migdałki odpowiedzialne za reakcje odpornościowe. Zadanie tego odcinka polega na transporcie pożywienia do dalszych narządów, jak i tlenu do krtani,
- przełyk (łac. esophagus, oesophagus, nosiciel pokarmów) – podłużne fałdy śluzówki przełyku oraz skurcze mięśni gładkich, umożliwiają przesuwanie treści pokarmowej przez część szyjną, piersiową, aż do brzusznej (do żołądka). Pomiędzy żołądkiem a przełykiem znajduje się zwieracz, który zapobiega cofaniu się pokarmu z żołądka,
- żołądek (łac. gaster, ventriculus) – jest to najszersza część przewodu pokarmowego. Składa się z części wpustowej, dna trzonu i części odźwiernikowej. Jest tymczasowym magazynem pokarmu, w którym jest on trawiony i wyjaławiany. Sok żołądkowy jest wydzielany przez gruczoły błony śluzowej, składa się on z wody i enzymów trawiennych (pepsynogenu, podpuszczki, lipazy żołądkowej) oraz kwasu solnego, śluzu, Na Cl, soli mineralnych i tzw. czynnika wewnętrznego Castle’a (przeciwanemicznego),
- jelito cienkie (łac. intestinum tenue) – długość od 4 do 6 m, średnica 3-5 cm, podzielić można na dwunastnicę (łączącą się z przewodem trzustkowym i żółciowym), jelito czcze, jelito kręte– jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego, w którym zachodzi trawienie, wydzielanie, i wchłanianie składników pokarmowych,
- jelito grube (łac. intestinum crassum) – długość 1,5 m – oddzielone od jelita cienkiego zastawką krętniczo – kątniczą (zastawką Bauhina), która uniemożliwia powrót niepotrzebnych substancji do układu. Jego główną funkcją jest tworzenie kału – czyli zagęszczenie i przetworzenie zbędnych składników pokarmowych przy pomocy bakterii, oraz jego wydalenie.
Jelito grube podzielone jest na odcinki:
- jelito ślepe (kątnica) – od którego odchodzi wyrostek robaczkowy,
- okrężnica – odpowiada za wchłanianie wody, soli mineralnych i witamin. W wyniku tego niestrawione cząstki pokarmowe ulegają zagęszczeniu.
- odbytnica – następuje formowanie mas kałowych
- odbyt – usuwanie niestrawionych cząstek pokarmowych w procesie defekacji.